ΤΕΧΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ / ΤΕ.Ε. / ΤΜΗΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 71 / ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2007
ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Γ.A. Γιάννου
- ΟΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΕΙΣ
Οι ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Από το γεωγραφικό πλάτος, από τη γεωγραφική θέση της περιοχής (κοντά σε υδάτινες επιφάνειες) απ' τον κατακόρυφο διαμελισμό της χώρας, από τους επικρατούντες ανέμους, τη χλωρίδα κ.ά. Απ' αυτούς άλλοι εξαρτώνται απ' τη γεωγραφική θέση της περιοχής και είναι σταθεροί. Η χλωρίδα όμως, η οποία είναι αποφασιστικός παράγων, εξαρτάται από την ενέργεια των ανθρώπων οι οποίοι τη δημιουργούν ή την καταστρέφουν.
Η αλλοίωση ή η καταστροφή της χλωρίδας ελαττώνει την ποσότητα της βροχής, γιατί αφενός ελαττώνεται η ατμοσφαιρική υγρασία (απόλυτη υγρασία) αφού απ' το καλυμμένο με βλάστηση έδαφος παράγονται πολύ περισσότεροι υδρατμοί, ή απ' το αραιοφυτεμένο ή το γυμνό, αφ' ετέρου το γυμνό έδαφος ζεσταίνεται πολύ περισσότερο απ' το δασωμένο, και ρίχνει το δείκτη της σχετικής υγρασίας απομακρύνοντας αυτόν απ' την κατάσταση κόρου (100%) η οποία είναι απαραίτητη για το σχηματισμό σταγονιδίων. Έτσι π.χ. όταν ανοδικά ρεύματα Θερμού αέρα, πλούσια σε υδρατμούς, συναντήσουν ένα δασωμένο βουνό και ανυψωθούν, θα ψυχθούν γρήγορα και λόγω της αδιαβατικής εκτονώσεως, αλλά κυρίως λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας του βουνού και θα σχηματίσουν σταγονίδια νερού. Έτσι εξηγείται το φαινόμενο, τα δασωμένα βουνά να είναι συχνά σκεπασμένα με σύννεφα.
Εάν το βουνό είναι γυμνό, η θερμοκρασία του είναι μεγάλη, λόγω της πυρακτώσεώς του από τον ήλιο, οι υδρατμοί δεν θα φθάσουν σε κατάσταση κόρου, και σχηματισμός νεφών δεν Θα γίνει. Η διαφορά θερμοκρασίας ενός γυμνού βουνού και του ιδίου που ήταν πριν δασωμένο, είναι πολύ μεγάλη, και μπορεί να φθάσει και τους 30° C τις θερμές μέρες του έτους, όταν το βουνό έχει θερμά πετρώματα δηλ. με μεγάλη αγωγιμότητα. Όταν το βουνό ήταν σκεπασμένο με βλάστηση η θερμοκρασία διετηρείτο λόγω της καλύψεως του εδάφους από τα φυτά και τη φυτική γη, και λόγω της εξατμίσεως από το φύλλωμα των φυτών. Όταν η βλάστηση καταστραφεί, αποπλύνεται και η φυτική γη, και εμφανίζονται γυμνοί οι βράχοι με μεγάλη αγωγιμότητα. Έτσι η θερμοκρασία τις θερμές ώρες του καλοκαιριού μπορεί να φθάσει και μέχρι 50° C. Με τέτοιες διαφορές θερμοκρασίας εξηγείται γιατί η υγρασία σε δασωμένα μέρη φθάνει πολύ εύκολα σε κατάσταση κόρου (100%) και βρέχει συχνότερα.
- ΤΟ ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ.
Όταν λέμε υδατικό δυναμικό, εννοούμε την ποσότητα του νερού που μπορούμε να πάρουμε απ' τη φύση. Ο τροφοδότης του υδατικού δυναμικού είναι οι ατμοσφαιρικές κατακρημνήσεις. Δεν μπορούμε να πάρουμε, ούτε μας χρειάζεται όλο το νερό των κατακρημνίσεων. Ένα κλάσμα αυτών, το 1/4 είναι αρκετό.
Οι ανάγκες της χώρας σε νερό είναι σήμερα 7 δισεκατομμύρια κυβ. μέτρα το χρόνο με τάση αυξήσεως. Το πρόβλημα μας είναι να εξετάσουμε εάν μπορούμε με ασφαλείς τρόπους να έχουμε την ποσότητα αυτή. Σήμερα έχουμε πολύ μικρότερη ποσότητα και όχι ασφαλή.
H καταγραφή και η μέτρηση των ασφαλών υδατικών πόρων είναι σχεδόν αδύνατη. Ασφαλείς πόροι είναι τα επιφανειακά νερά (πηγές, ποταμοί, λίμνες). Γι' αυτό θα στραφούμε προς την αναζήτηση του νερού της βροχής.
Μια εκτίμηση του ποσού του βρόχινου νερού μπορεί να γίνει πολλαπλασιάζοντας τα εμβαδά μεταξύ των ισοϋετίων καμπύλων, επί το ύψος της βροχής που αντιστοιχεί στις επιφάνειες αυτές. Για απλούστευση δεχόμαστε για όλη τη χώρα σταθερό ύψος βροχής 0,50 m, που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Έτσι στον Ελληνικό χώρο πέφτει κάθε χρόνο βροχή: 132.000.000.000 m3 Χ 0,50 m/χρόνο = 66.000.000.000 m3 το χρόνο, δηλ. δεκαπλάσιο απ' τις ανάγκες της χώρας. Τι γίνονται τα 9/10 του νερού που δέχεται η χώρα;
Εκτός από τις μικρές ποσότητες που χάνονται με την εξάτμιση, η μεγάλη ποσότητα της βροχής χάνεται στη θάλασσα. Η μορφή της Ελλάδος διευκολύνει την απώλεια αυτή. Τα πολλά βουνά με τις χιλιάδες ρεματιές μικρού μήκους διευκολύνουν την απορροή στη θάλασσα. Μια πεδινή χώρα δεν έχει τέτοιες μεγάλες απώλειες, γιατί η βροχή, όση ποσότητα απορρέει, που είναι μικρή, συγκεντρώνεται σε μεγάλους ποταμούς και μπορεί να ελεγχθεί. Από την τεράστια ποσότητα των δισεκατομμυρίων κυβικών που χάνεται, ένα σημαντικό μέρος μπορούμε να την συγκρατήσουμε και να μη χαθεί. Η φύση με τη φυτοκάλυψη που αναπτύσσει, έχει προνοήσει να μη χάνεται το πολύτιμο νερό. Οι άνθρωποι όμως, με διάφορα μέσα αποτελεσματικότερο των οποίων είναι η φωτιά, κατάφεραν και κατέστρεψαν τη φυτοκάλυψη που συγκρατεί το νερό στην ξηρά, και δεν το αφήνει να χαθεί στη θάλασσα. Οι συντελεστές απορροής των πλημμύρων για τις συνηθισμένες κλίσεις των βουνών της Ελλάδος μεταβάλλονται μέχρι του τριπλασίου για επιφάνειες γυμνές σε σύγκριση με επιφάνειες δασωμένες. Έτσι, ενώ σε μια πλημμύρα σε δασωμένη μισγάγκεια θα συγκρατηθεί το 60% του ποσού της βροχής, σε μια γυμνή το 20% της βροχής θα συγκρατηθεί και το υπόλοιπο θα απορρεύσει. Αυτό φαίνεται από παλιά τεχνικά έργα σε ορεινούς δρόμους, που όταν οι μισγάγκειες ήσαν δασωμένες ήσαν επαρκή και λειτούργησαν καλά επί δεκαετίες, ενώ μόλις αποψιλώθηκαν με τις πυρκαγιές κατεστράφησαν με τις πρώτες πλημμύρες.
Έτσι βλέπουμε πως με τις ενέργειες μας χειροτερεύουμε την κατάσταση από απόψεως επάρκειας νερού. Επείγουσα ανάγκη είναι λοιπόν να αναπτύξουμε με κάθε θυσία τα δάση μας, για τα οποία θα πούμε παρακάτω τι άλλα μέτρα θα πάρουμε.
Το κυριότερο μέτρο που θα αυξήσει το υδατικό δυναμικό είναι τα φράγματα. Στην Ελλάδα εξαιρέσει των λίγων μεγάλων φραγμάτων που έχουν κατασκευασθεί στους μεγάλους ποταμούς, δεν έχει κατασκευασθεί ούτε ένα στις χιλιάδες χείμαρρους. Και στους ποταμούς μπορούν να κατασκευασθούν πολλά άλλα, στους χείμαρρους όμως η κατασκευή είναι άκρως επείγουσα, λαμβανομένης υπόψη και της μικρής δαπάνης τους. M' αυτά δεν λέγουμε ότι μπορούμε να συγκρατήσουμε όλο το νερό των βροχών που πέφτουν στη χώρα, γιατί αυτό είναι αδύνατο. Αλλά δεν μπορούμε να μένουμε απαθείς στο φαινόμενο να βλέπουμε σε άπειρους χείμαρρους, το νερό να χάνεται επί 8 μήνες το χρόνο στη θάλασσα, και το καλοκαίρι να το ψάχνουμε με κάθε τρόπο με γεωτρήσεις ή ακόμα να το κουβαλάμε από μεγάλες αποστάσεις.
Έως τον Ιούνιο πολλοί χείμαρροι έχουν νερό, μερικοί δε όλο το καλοκαίρι, που πάει στη θάλασσα ή χάνεται μέσα στις προσχώσεις.