Έκλεισε τα ογδόντα
Της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΠΑΝΤΖΟΥ
«Ογδόντα ετών ο Τσε! Απίστευτο. Τόσο μεγάλος και μοιάζει τόσο νέος. Να είναι ένα μοναδικό περιστατικό στην ιστορία της ιατρικής; Ενα λάθος του χρόνου; Ή μήπως ένα θαύμα; Ενα θαύμα της βιταμίνης 'Π', από το 'Π' της πίστης; Οχι της πίστης ψηλά στους ουρανούς, αλλά χαμηλά στη γη, στην καταραμένη γη και στο φωτεινό μέλλον που την περιμένει».
Ο συγγραφέας Εδουάρδο Γαλεάνο συμπυκνώνει σε λίγες μόνο γραμμές την ουσία του θρύλου του Τσε, πιο ζωντανού παρά ποτέ, αυτήν την 14η Ιουνίου, που σε κάθε γωνιά του πλανήτη -από τη γενέτειρά του το Ροσάριο της Αργεντινής ώς το νησί του την Κούβα και ολόκληρη τη Λατινική Αμερική και από την Ινδία, την Καμπότζη, το Κατάρ ως τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες- γιορτάζουν τα 80 χρόνια της γέννησής του «ηρωικού αντάρτη».
Η μητέρα του έλεγε ότι ο Τσε ζούσε για να αποδείξει στον εαυτό του ότι μπορούσε να κάνει ό,τι δεν μπορούσε να κάνει και ότι έτσι σφυρηλάτησε τη σιδερένια του θέληση. Τιθασσεύει το άσθμα του παίζοντας ράγκμπι και κολυμπώντας. Εκδίδει ένα περιοδικό ποδοσφαίρου. Παθιάζεται με το σκάκι. Γράφει ποιήματα. Αρχίζει να συντάσσει ένα φιλοσοφικό λεξικό. Διαβάζει 12 ώρες την ημέρα. Σπουδάζει ιατρική κερδίζοντας τη ζωή του δουλεύοντας.
Εκείνος ο 18χρονος που ο στρατός θεώρησε ακατάλληλο για στράτευση λόγω της εύθραυστης υγείας του μεταμορφώθηκε στον μεγαλύτερο αντάρτη αποδεικνύοντας ότι «με τη μοίρα δεν συμβιβάζεσαι αλλά τη φτιάχνεις».
Οταν ξεκίνησε ο μύθος του στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα της Κούβας, όπου αποβιβάστηκε από το 'Γκράνμα' με τον Φιδέλ Κάστρο και 82 αντάρτες, το 1956, ο Τσε γνώριζε βαθιά τη Λατινική Αμερική, έχοντάς την ταξιδέψει ήδη δύο φορές -όχι σαν τουρίστας, αλλά σαν παρατηρητής της νεογέννητης επανάστασης στη Βολιβία, σαν συμμέτοχος των ύστατων στιγμών της επανάστασης στη Γουατεμάλα και σαν μάρτυρας της καταστολής στη Νικαράγουα επί των ημερών του πατέρα Σομόζα.
Είχε δουλέψει σε λεπροκομείο στο Περού, ως νοσοκόμος σε πετρελαιοφόρο και ως πωλητής γραμματοσήμων στις αγορές του Μεξικού.
Η συμφωνία με τον Φιδέλ
Είχε μοιραστεί εμπειρίες με τους εξόριστους λατινοαμερικανούς επαναστάτες. Και είχε διαβάσει τις σοσιαλιστικές θέσεις του Μαριάτεγκι μαζί με το «Κεφάλαιο» του Μαρξ πλάι στον Πάμπλο Νερούδα, τον Ανατόλ Φρανς, τον Τζακ Λόντον, ταυτόχρονα με τον Φρόιντ και τον Γιουνγκ.
Οταν ο Τσε συνάντησε τον εξόριστο Κάστρο στο Μεξικό και συμφώνησε να συμμετάσχει στην εκστρατεία για την ανατροπή του δικτάτορα της Κούβας Μπατίστα, είχε ξεκαθαρίσει τις ιδεολογικές του αναφορές, τον αντιιμπεριαλισμό του, τις απόψεις του για τον σοσιαλισμό, τον νέο άνθρωπο που αυτός θα διαμόρφωνε, τις ιδέες του για την επανάσταση στη Λατινική Αμερική και τον Τρίτο Κόσμο . Γι' αυτό κι έναν όρο έθεσε στον Κάστρο: όταν θα νικούσε η επανάσταση στην Κούβα, εκείνος να φύγει για να τη συνεχίσει αλλού, σε άλλες χώρες τουκόσμου.
Ισως ο Τσε συνεχίζει να εμπνέει γιατί έκανε ό,τι έλεγε, έλεγε ό,τι σκεφτόταν και σκεφτόταν όπως ζούσε. Δεν γοητεύθηκε από τα αξιώματα μετά τη νίκη της κουβανικής επανάστασης, το 1959. Ως πρόεδρος της Τράπεζας της Κούβας υπέγραφε τα χαρτονομίσματα ως Τσε κι όχι ως Ερνέστο Γκεβάρα, κοροϊδεύοντας το χρήμα.
Ως υπουργός Ανάπτυξης θεμελίωσε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα θεωρία για την οικονομική μετάβαση στον σοσιαλισμό. Και ως επαναστάτης πίστευε στη νέα ανθρώπινη συνθήκη που γεννιέται από την αλληλεγγύη κι όχι την απληστία κι έδινε το παράδειγμα πηγαίνοντας εθελοντικά στη συγκομιδή του ζαχαροκάλαμου κάθε Κυριακή.
Δεν χαριζόταν σε κανέναν, ούτε αποχωριζόταν το χιούμορ, γράφει ο Γαλεάνο, θυμίζοντας σε κομμουνιστές ηγέτες που τον επισκέπτονταν στην επαναστατική Κούβα πως οι επαναστάσεις γίνονται, δεν λέγονται, κι ότι ρόλος των Κ.Κ. είναι να βρίσκονται στην πρωτοπορία της επανάστασης αλλά σχεδόν σε όλη τη Λατινική Αμερική βρίσκονταν στην οπισθοφυλακή.
Ο Τσε έλεγε πως κανένας διανοούμενος δεν έπρεπε να είναι μισθωτός της επίσημης σκέψης. Εκείνος ποτέ δεν της υποκλίθηκε. Σε μια εποχή που σφραγίστηκε από τη λογική της ειρηνικής συνύπαρξης, καλούσε τον κόσμο «να κάνουμε δύο, τρία, πολλά Βιετνάμ» έχοντας διαμορφώσει τη δική του αντίληψη για τις ένοπλες εστίες που σαν σπίθες θα άπλωναν την επανάσταση σε ολόκληρο τον Τρίτο Κόσμο.
Και ιδίως στη Λατινική Αμερική, που θεωρούσε ως μια πατρίδα με τεχνητά σύνορα, ασπαζόμενος το παναμερικανικό ιδεώδες που οραματίστηκε ο απελευθερωτής της ηπείρου, Σιμόν Μπολίβαρ: «Για μας οποιαδήποτε από τις λατινοαμερικανικές πατρίδες είναι και δική μας και σε οποιαδήποτε από αυτές μπορούμε να αφήσουμε το αίμα μας με την πεποίθηση ότι αγωνιζόμαστε για την πατρίδα μας» έλεγε.
Ηδη από το 1961 άρχισε να οργανώνει την ηπειρωτική αυτή επανάσταση, με την περίφημη «Επιχείρηση Φάντασμα», όπως αποκαλύπτει ένας από τους συνεργάτες του στην εκπαίδευση επαναστατών που στάλθηκαν σε διάφορες χώρες της Λατινικής Αμερικής για να προετοιμάσουν το αντάρτικο.
Ο Ουλίσες Εστράδα, στέλεχος της κουβανικής αντικατασκοπίας, στο βιβλίο του «Τάνια, η αντάρτισσα», που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά (εκδ. «New Star»), αποκαλύπτει τις σχέσεις του Τσε με τη λατινοαμερικανική Νέα Αριστερά κι όλο το φάσμα των επιχειρήσεων που οργανώθηκαν πριν πάει να πολεμήσει στο Κονγκό κι έπειτα στη Βολιβία.
Εμπνευση για πάντα
Δεν έζησε για τη νίκη αλλά για τη μάχη και, όταν οι συνθήκες ήταν ώριμες, έφυγε από την Κούβα ομολογώντας τη συνενοχή του με τον Φιδέλ, στο αποχαιρετιστήριο γράμμα του: «Νιώθω ότι εκπλήρωσα το μέρος εκείνο του χρέους μου που με έδενε με την κουβανέζικη επανάσταση στο έδαφός της... Αλλες χώρες του κόσμου ζητάνε τη συμβολή των ταπεινών μου προσπαθειών. Εγώ μπορώ να κάνω ό,τι δεν σου επιτρέπεται να κάνεις εσύ, λόγω της ευθύνης σου απέναντι στην Κούβα... Μέχρι τη νίκη πάντα».
Αναζητώντας αυτή τη νίκη τον βρήκε ο θάνατος, με εντολή της CIA, στα βουνά της Βολιβίας το 1967. Πίστευε όμως ότι «όπου κι αν μας βρει ο θάνατος, καλώς να έρθει, αρκεί η μαχητική μας κραυγή να έχει βρει αποδέκτες...»
Η ευχή του έγινε πράξη και σήμερα είναι περισσότερο παρών παρά ποτέ στα κινήματα που επιχειρούν να αλλάξουν το πολιτικό τοπίο του πλανήτη. Στη Λατινική Αμερική, τα εκατομμύρια των αποδεκτών της «μαχητικής κραυγής» του αντλούν ιδέες, απόψεις, στάσεις ζωής, ανοίγουν νέους δρόμους, δοκιμάζοντας νέες μεθόδους για τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα.
Μετά την Κούβα, η Βενεζουέλα, η Βολιβία, ο Ισημερινός και τόσες άλλες χώρες μπορεί να σηματοδοτούν στις μέρες μας την αρχή γι' αυτή την ηπειρωτική επανάσταση.