**Ο μοναχικός θρήνος:
Το ζεϊμπέκικο είναι σαν το «Πάτερ Ημών». Τα είπες όλα με τη μία
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

Το ζεϊμπέκικο δύσκολα χορεύεται. Δεν έχει βήματα· είναι ιερατικός χορός με εσωτερική ένταση και νόημα που ο χορευτής οφείλει να το γνωρίζει και να το σέβεται. Είναι η σωματική έκφραση της ήττας. Η απελπισία της ζωής. Το ανεκπλήρωτο όνειρο. Είναι το «δεν τα βγάζω πέρα». Το κακό που βλέπεις να έρχεται. Το παράπονο των ψυχών που δεν προσαρμόστηκαν στην τάξη των άλλων. Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται ποτέ στην ψύχρα ει μη μόνον ως κούφια επίδειξη. Ο χορευτής πρέπει πρώτα «να γίνει», να φτιάξει κεφάλι με ποτά και όργανα, για να ανέβουν στην επιφάνεια αυτά που τον τρώνε. Η περιγραφή της προετοιμασίας είναι σαφής: Παίξε, Χρήστο, το μπουζούκι, ρίξε μια γλυκιά πενιά, σαν γεμίσω το κεφάλι, γύρνα το στη ζεϊμπεκιά. (Τσέτσης) Ο αληθινός άντρας δεν ντρέπεται να φανερώσει τον πόνο ή την αδυναμία του· αγνοεί τις κοινωνικές συμβάσεις και τον ρηχό καθωσπρεπισμό. Συμπάσχει με τον στίχο ο οποίος εκφράζει σε κάποιον βαθμό την προσωπική του περίπτωση, γι' αυτό επιλέγει το τραγούδι που θα χορέψει και αυτοσχεδιάζει σε πολύ μικρό χώρο ταπεινά και με αξιοπρέπεια. Δεν σαλτάρει ασύστολα δεξιά κι αριστερά· βρίσκεται σε κατάνυξη. Η πιο κατάλληλη στιγμή για να φέρει μια μαύρη βόλτα είναι η στιγμή της μουσικής γέφυρας, εκεί που και ο τραγουδιστής ανασαίνει. Ο σωστός χορεύει άπαξ· δεν μονοπωλεί την πίστα. Το ζεϊμπέκικο είναι σαν το «Πάτερ Ημών». Τα είπες όλα με τη μία. Τα μεγάλα ζεϊμπέκικα είναι βαριά, θανατερά: Ίσως αύριο χτυπήσει πικραμένα του θανάτου η καμπάνα και για μένα. (Τσιτσάνης) Τι πάθος ατελείωτο που είναι το δικό μου, όλοι να θέλουν τη ζωή κι εγώ το θάνατό μου. (Βαμβακάρης) Το ζεϊμπέκικο δεν σε κάνει μάγκα*· πρέπει να είσαι για να το χορέψεις. Οι τσιχλίμαγκες με το τζελ που πατάνε ομαδικά σταφύλια στην πίστα εκφράζουν ακριβώς το χάος που διευθετεί η εσωτερική αυστηρότητα και το μέτρο του ζεϊμπέκικου. Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται σε οικογενειακές εξόδους ή γιορτές στο σπίτι· απάδει προς το πνεύμα. Πόσο μάλλον όταν υπάρχουν κουτσούβελα που κυκλοφορούν τριγύρω παντελώς αναίσθητα. Είναι χορός μοναχικός. Όταν το μνήμα χάσκει στα πόδια σου, ο τόπος δεν σηκώνει άλλον. Είναι προσβολή να ενοχλήσει μια ξένη κι απρόσκλητη παρουσία. Γι' αυτό κάποιοι ανίδεοι αριστεροί διανοούμενοι ερμήνευσαν την επιβεβλημένη ερημία του χορού με τα δικά τους φοβικά σύνδρομα· αποκάλεσαν το ζεϊμπέκικο «εξουσιαστικό χορό», που περιέχει, δήθεν, μια «αόρατη απειλή». Είδαν, φαίνεται, κάποιον σκυλόμαγκα να χορεύει και τρόμαξαν. Όμως, και έναν κυριούλη αν ενοχλήσεις στο βαλσάκι του, κι αυτός θα αντιδράσει. Το ζεϊμπέκικο δεν είναι γυναικείος χορός. Απαγορεύεται αυστηρώς σε γυναίκα να εκδηλώσει καημούς ενώπιον τρίτων· είναι προσβολή γι' αυτόν που τη συνοδεύει. Αν δεν είναι σε θέση να ανακουφίσει τον πόνο της, αυτό τον μειώνει ως άντρα και δεν μπορεί να το δεχτεί. Και στο μάτι δεν κολλάει. Μια γυναίκα δεν είναι μάγκας· είναι θηλυκό ή τίποτα. Κι ένας άντρας, πρώτα αρσενικό και μετά όλα τ' άλλα. Αυτό είναι το αρχέτυπο. Κι αν το εποικοδόμημα γέρνει καμιά φορά χαρωπά, η βάση μένει ακλόνητη. Εξαιρούνται οι γυναίκες μεγάλης ηλικίας που μπορεί να έχουν προσωπικά βάσανα: χηρεία ή πένθος για παιδιά. (Κι όμως είδα σπουδαίο ζεϊμπέκικο από δύο γυναίκες· τη Λιλή Ζωγράφου, που αυτοσχεδίαζε έχοντας αγκαλιάσει τον εαυτό της από τους ώμους με τα χέρια χιαστί σαν αρχαία τραγωδός· και μια νεαρή πουτάνα σε ένα καταγώγιο των Τρικάλων, πιο αυτεξούσια απ' όλους τους αρσενικούς εκεί μέσα.) Η μεγάλη ταραχή είναι οι χωρικοί. Σε πλατείες χωριών, με την ευκαιρία του τοπικού πανηγυριού ή άλλης γιορτής, κάτι καραμπουζουκλήδες ετεροδημότες χορεύουνε ζεϊμπέκικο στο χώμα· προφανώς για να δείξουνε στους συγχωριανούς τους πόσο μάγκες γίνανε στην πόλη. Οι άνθρωποι της υπαίθρου δεν έχουν μπει στο νόημα κι ούτε μπορούν να εννοήσουν. Τα δικά τους ζόρια είναι κυκλικά· έρχονται, περνάνε και ξαναέρχονται σαν τις εποχές του χρόνου. Δεν είναι όλη η ζωή ρημάδι. Γι' αυτό χορεύουν εξώστρεφα, κάνουν φούρλες, σηκώνουν το γόνατο ή όλο το πόδι, κοιτάνε τους γύρω αν τους προσέχουν, χαμογελάνε χορεύοντας. Μιλάνε με τον Θεό των βροχών και του ήλιου, όχι τον σκοτεινό Θεό του χαμόσπιτου και των καταγωγίων. Δεν γίνεται καν λόγος για το τσίρκο που χορεύει επιδεικτικά, σηκώνει τραπέζια με τα δόντια και ισορροπεί ποτήρια στο κεφάλι του. Ή τη φρικώδη καρικατούρα ζεϊμπέκικου που παρουσιάζουν οι χορευτές στις παλιές ελληνικές ταινίες και προσφάτως στα τηλεοπτικά σόου. Το ζεϊμπέκικο είναι κλειστός χορός, με οδύνη και εσωτερικότητα. Δεν απευθύνεται στους άλλους. Ο χορευτής δεν επικοινωνεί με το περιβάλλον. Περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, τον οποίο τοποθετεί στο κέντρο του κόσμου. Για πάρτη του καίγεται, για πάρτη του πονάει και δεν επιζητεί οίκτο από τους γύρω. Τα ψαλίδια, τα τινάγματα, οι ισορροπίες στο ένα πόδι είναι για τα πανηγύρια. Το πολύ να χτυπήσει το δάπεδο με το χέρι «ν' ανοίξει η γη να μπει». Και, όσο χορεύει, τόσο μαυρίζει. Πότε μ' ανοιχτά τα μπράτσα μεταρσιώνεται σε αϊτό που επιπίπτει κατά παντός υπεύθυνου για τα πάθη του και πότε σκύβει τσακισμένος σε ικεσία προς τη μοίρα και το θείο. Τα παλαμάκια που χτυπάνε οι φίλοι ή οι γκόμενες καλύτερα να λείπουν. Ο πόνος του άλλου δεν αποθεώνεται. Το πιο σωστό είναι να περιμένουν τον χορευτή να τελειώσει και να τον κεράσουν. Να πιούνε στην υγειά του· δηλαδή να του γιάνει ο καημός που τον έκανε να χορέψει. Ειπώθηκε πως το ζεϊμπέκικο σβήνει. Ο αρχαϊκός χορός της Θράκης που τον μετέφεραν οι ζεϊμπέκηδες στη Μικρά Ασία και τον επανέφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες του 1922 έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο· δεν έχει θέση σε μια νέα κοινωνία με άλλα αιτήματα και άλλες προτεραιότητες. Μπορεί και να γίνει έτσι.
Αν χαθούν η αδικία, ο έρωτας και ο πόνος· αν βρεθεί ένας άλλος τρόπος που οι άντρες θα μπορούν να εκφράζουν τα αισθήματά τους με τόση ομορφιά και ευγένεια, μπορεί να χαθεί και το ζεϊμπέκικο. Όμως βλέπεις μερικές φορές κάτι παλικάρια να γεμίζουν την πίστα με ήθος και λεβεντιά που σε κάνουν να ελπίζεις όχι απλώς για τον συγκεκριμένο χορό, αλλά για τον κόσμο ολόκληρο. ---------

• Ο μάγκας είναι άντρας σεμνός, καλοντυμένος και μοναχικός. Δεν είναι επιδεικτικό κουτσαβάκι και αλανιάρης. Όπως αναφέρεται και στο Μείζον Ελληνικό Λεξικό, «μάγκας: έξυπνος και με συμπεριφορά που ταιριάζει σε άντρα».

Ο Ζεϊμπέκικος ήταν καθαρά ανδρικός χορός, αργός και βαρύς που περιελάμβανε πολύ συχνά επίδειξη οπλομαχητικής.
Με την πάροδο του χρόνου ο ζεϊμπέκικος χορός διαφοροποιήθηκε διατηρώντας όμως τα βασικά του χαρακτηριστικά και πάνω απ’ όλα διατηρήθηκε ο μοναδικός και τόσο χαρακτηριστικός ρυθμός τα 9/8 που αναλύονται σε 2/8+2/8+2/8+3/8.
Για τον ζεϊμπέκικο αρκούν τέσσερα τετραγωνικά μέτρα δάπεδο στερεό και επίπεδο.
Ο ζεϊμπέκικος δεν έχει βήματα, γιατί είναι καθ’ ολοκληρία αυτοσχεδιασμός.Συνεπώς ο καθένας χορεύει τον εντελώς δικό του, ιδιαίτερο, ειδικό, ατομικό ζεϊμπέκικο. Κάθε χορευτής έχει τις δικές του φιγούρες, τσακίσματα, στροφές και τούμπες.
Υπάρχουν πεταχτοί ζεϊμπέκικοι κατάλληλοι για νέους. Ένας ζεϊμπέκικος αρκετά γρήγορος χορεύεται περιτρέχοντας, σχεδόν βαδίζοντας τον χώρο του χορού. Οι καθεαυτού μάγκες προτιμούν τον γιουρούκικο (βαρύς ζεϊμπέκικος) που τον χορεύουν σέρτικα σχεδόν ακίνητοι. Δεν είναι ο ρυθμός που κάνει να ξεχωρίζουν τα διάφορα είδη ζεϊμπέκικου, αλλά το ύφος. Ο ζεϊμπέκικος χορεύεται σύμφωνα με το σωματικό βάρος και την ηλικία του χορευτή.
Ο ζεϊμπέκικος χορεύεται ίσα κι ίσα με χέρια και πόδια, με τα χέρια σε στάση δεήσεως ή ικεσίας. Με ευκολία εναλλάσσονται οι φιγούρες, ο χορευτής σκύβει, ο χορευτής περιστρέφεται στο ένα πόδι, ο χορευτής δήθεν πέφτει, ο χορευτής σηκώνεται, ο χορευτής χάνει το ρυθμό και τον ξαναβρίσκει, ο χορευτής τινάζεται, ο χορευτής χτυπάει με την παλάμη του τις φτέρνες του, ο χορευτής κάνει τον μεθυσμένο.
Αποκλείεται ένας μάγκας να χορέψει χωρίς μεράκι ή νηστικός από πιοτό, κι όταν ενώ χορεύει του πέσουν από τις τσέπες πράγματα αποκλείεται να σκύψει για να τα μάζεψει.
Ο χορευτής του ζεϊμπέκικου συνήθως έχει τσιγάρο στα χείλη, γαρίφαλο στο αυτί και συννεφιά στα μάτια.

«Με το κεφάλι σκυμμένο, το ένα χέρι διπλωμένο πίσω στη μέση και το άλλο να κρατάει κομπολόι, ο πατέρας κινιόταν αργά, με βαριά, μελετημένα βήματα. (...) Λικνιζόταν δίνοντας την εντύπωση του μεθυσμένου. Εγερνε από τη μια πλευρά στην άλλη, σαν να επρόκειτο να πέσει. Εκανε μια στροφή κι ύστερα έσκυψε και χτύπησε την παλάμη του κάτω, σαν να άλειφε το πάτωμα με βούτυρο, μπρος πίσω (...) Οι κινήσεις του βάρυναν, σήκωσε το δεξί του πόδι και χαστούκισε με δύναμη και αυστηρότητα το τακούνι του παπουτσιού του».
Στα μάτια του μικρού Νίκου Παπανδρέου η χορευτική τελετουργία που πραγματοποιούσε ο πατέρας του εκείνο το βράδυ στον Καναδά ήταν ακατανόητη. Χρόνια αργότερα, όταν πια είχε καταλάβει αποτύπωσε στο βιβλίο του «Δέκα Μύθοι και μια Ιστορία» και αυτό το στιγμιότυπο, περιγράφοντας ταυτόχρονα ένα από τα διασημότερα ζεϊμπέκικα που γνώρισε η Ελλάδα: το ζεϊμπέκικο του Ανδρέα. Πόσα άλλαξαν από τότε...

«Μάγκες στην άκρη, χορεύει η μικρή/στο ζεϊμπεκάκι την άκρη της θα βρει». Η κατάληξη «-άκι» που χρησιμοποιεί η Χαρούλα Αλεξίου στο τραγούδι από το δίσκο της «Το παιχνίδι της αγάπης», δεν αμβλύνει το αποτέλεσμα. Οι μάγκες στην άκρη; Και μάλιστα για να χορέψει η μικρή;
Μερικά χρόνια πριν κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο. Τώρα δεν χρειάζεται να το φανταστεί κανείς. Το βλέπει κάθε βράδυ στις αθηναϊκές πίστες και στα πάλκα όπου γυναίκες ρίχνουν τις βόλτες τους και άνδρες δεν διστάζουν καθόλου να λυγίσουν τη μέση τους. Χάλασε ο κόσμος; Απελευθερώθηκε; Εκτροχιάστηκε; Εκδημοκρατίστηκε;

Ο κόσμος άλλαξε. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Κι αρκεί η αναφορά του Ηλία Πετρόπουλου από «Τα Μικρά Ρεμπέτικα» για να το επιβεβαιώσει: «ο ζεϊμπέκικος χορεύεται από ένα άτομο. Ο κάθε μάγκας χορεύει με δικό του τρόπο, εντελώς προσωπικό. Ο χορευτής του ζεϊμπέκικου χορεύει κοιτάζοντας τη γη. Το πρόσωπό του είναι αγέλαστο, σχεδόν απειλητικό. Οταν η ορχήστρα παίζει ζεϊμπέκικο στην πίστα χορεύει μόνο ένας μάγκας... Γυναίκα να χορεύει ζεϊμπέκικο ήταν πρωτοφανές σκάνδαλο. Και το θέαμα αυτό γινόταν αιτία φονικών καβγάδων. Μόνο οι πόρνες χορεύανε ζεϊμπέκικο...»

Γυναίκα και ζεϊμπέκικο ήταν ένα ταμπού. Κάποιες τόλμησαν να το ξεπεράσουν. Δεν ήταν, όμως, όλες σαν τη Λιλή Ζωγράφου που χόρευε ζεϊμπέκικο στη Μπέλλου.
Αλλες, το 'καναν για τις ανάγκες μίας ταινίας. Η Μαίρη Χρονοπούλου ταυτίστηκε στον ελληνικό κινηματογράφο με το γυναικείο ( ; ) ζεϊμπέκικο. Κι όμως η ίδια ξεκαθάρισε κάποτε μιλώντας στην τηλεόραση: «υπάρχουν δυο πράγματα που δεν μου αρέσει να βλέπω να τα κάνει γυναίκα. Το ένα είναι να χορεύει ζεϊμπέκικο και το άλλο να απαγγέλει Καβάφη».
«Πήραν θάρρος εκείνες ή μαλακώσαμε εμείς; », αναρωτιέται σε μία συνέντευξή του ο Δημήτρης Μητροπάνος, τονίζοντας πώς «ναι, είναι πιο ανδρικό είδος το ζεϊμπέκικο». Ισως γι' αυτό κι ο Μανώλης Μητσιάς μιλώντας στην «Κ.Ε.» είχε πει πώς «το ζεϊμπέκικο θέλει μαγκιά που λείπει σήμερα.

Το τσιφτετέλι ίσως να'ναι πιο πολύ ο εκφραστής της σημερινής κοινωνίας».Εκλείπουν οι άνδρες ή εκλείπουν οι (περιχαρακωμένοι) ρόλοι; Μάλλον το δεύτερο. Η αντιστροφή των χορευτικών στερεοτύπων είναι ασφαλώς μία ακόμα απόδειξη της διάχυσης των ρόλων στη σύγχρονη κοινωνία. Eίναι και δείγμα μιάς αμβλυμένης αντίληψης περί αξιοπρέπειας; Δεν είναι κακό να διασκεδάζουμε με τον εαυτό μας, ξεπερνώντας την αυστηρότητα άλλων εποχών.

Που σημαίνει ότι υπάρχουν άνδρες που χορεύουν χωρίς ρυθμό και ψυχή ζεϊμπέκικο, όπως υπάρχουν και γυναίκες. Οι τελευταίες πάντως, δεινές ή λιγότερο καλές στις ζεϊμπεκιές, αυξάνονται και πληθύνονται.
«Οταν μία γυναίκα χορεύει καλό ζεϊμπέκικο μιμείται τις κινήσεις ενός άνδρα. Το ίδιο κι ένας άνδρας που χορεύει τσιφτετέλι», λέει ο Νίκος Παπάζογλου που συνεχίζει , «θόλωσαν τα σύνορα ανάμεσα στα φύλα. Γκρεμίστηκαν άχρηστα χωρίσματα...».

Εστω κι αν γι' αυτά τα χωρίσματα άστραφταν κάποτε οι κάμες...

Κι αν κάποιο βράδυ, με τύχεις κάπου να ' ρίχνω τη ζεϊμπεκιά μου' θα δεις πως δεν χορεύω, τη ψυχή μου αφήνω να περιστρέφεται
σε ρυθμό 9/8.Δεν ξέρω καν αν με κοιτάς εκείνη την ώρα, δεν με νοιάζει καν αν σ΄αρέσει ο χορος μου. Για μένα χορεύω φίλε μου
και νιώθω την ψυχή και την καρδιά μου ελεύθερη μετά.**

**Ο μοναχικός θρήνος:
Το ζεϊμπέκικο είναι σαν το «Πάτερ Ημών». Τα είπες όλα με τη μία
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

Το ζεϊμπέκικο δύσκολα χορεύεται. Δεν έχει βήματα· είναι ιερατικός χορός με εσωτερική ένταση και νόημα που ο χορευτής οφείλει να το γνωρίζει και να το σέβεται. Είναι η σωματική έκφραση της ήττας. Η απελπισία της ζωής. Το ανεκπλήρωτο όνειρο. Είναι το «δεν τα βγάζω πέρα». Το κακό που βλέπεις να έρχεται. Το παράπονο των ψυχών που δεν προσαρμόστηκαν στην τάξη των άλλων. Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται ποτέ στην ψύχρα ει μη μόνον ως κούφια επίδειξη. Ο χορευτής πρέπει πρώτα «να γίνει», να φτιάξει κεφάλι με ποτά και όργανα, για να ανέβουν στην επιφάνεια αυτά που τον τρώνε. Η περιγραφή της προετοιμασίας είναι σαφής: Παίξε, Χρήστο, το μπουζούκι, ρίξε μια γλυκιά πενιά, σαν γεμίσω το κεφάλι, γύρνα το στη ζεϊμπεκιά. (Τσέτσης) Ο αληθινός άντρας δεν ντρέπεται να φανερώσει τον πόνο ή την αδυναμία του· αγνοεί τις κοινωνικές συμβάσεις και τον ρηχό καθωσπρεπισμό. Συμπάσχει με τον στίχο ο οποίος εκφράζει σε κάποιον βαθμό την προσωπική του περίπτωση, γι' αυτό επιλέγει το τραγούδι που θα χορέψει και αυτοσχεδιάζει σε πολύ μικρό χώρο ταπεινά και με αξιοπρέπεια. Δεν σαλτάρει ασύστολα δεξιά κι αριστερά· βρίσκεται σε κατάνυξη. Η πιο κατάλληλη στιγμή για να φέρει μια μαύρη βόλτα είναι η στιγμή της μουσικής γέφυρας, εκεί που και ο τραγουδιστής ανασαίνει. Ο σωστός χορεύει άπαξ· δεν μονοπωλεί την πίστα. Το ζεϊμπέκικο είναι σαν το «Πάτερ Ημών». Τα είπες όλα με τη μία. Τα μεγάλα ζεϊμπέκικα είναι βαριά, θανατερά: Ίσως αύριο χτυπήσει πικραμένα του θανάτου η καμπάνα και για μένα. (Τσιτσάνης) Τι πάθος ατελείωτο που είναι το δικό μου, όλοι να θέλουν τη ζωή κι εγώ το θάνατό μου. (Βαμβακάρης) Το ζεϊμπέκικο δεν σε κάνει μάγκα*· πρέπει να είσαι για να το χορέψεις. Οι τσιχλίμαγκες με το τζελ που πατάνε ομαδικά σταφύλια στην πίστα εκφράζουν ακριβώς το χάος που διευθετεί η εσωτερική αυστηρότητα και το μέτρο του ζεϊμπέκικου. Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται σε οικογενειακές εξόδους ή γιορτές στο σπίτι· απάδει προς το πνεύμα. Πόσο μάλλον όταν υπάρχουν κουτσούβελα που κυκλοφορούν τριγύρω παντελώς αναίσθητα. Είναι χορός μοναχικός. Όταν το μνήμα χάσκει στα πόδια σου, ο τόπος δεν σηκώνει άλλον. Είναι προσβολή να ενοχλήσει μια ξένη κι απρόσκλητη παρουσία. Γι' αυτό κάποιοι ανίδεοι αριστεροί διανοούμενοι ερμήνευσαν την επιβεβλημένη ερημία του χορού με τα δικά τους φοβικά σύνδρομα· αποκάλεσαν το ζεϊμπέκικο «εξουσιαστικό χορό», που περιέχει, δήθεν, μια «αόρατη απειλή». Είδαν, φαίνεται, κάποιον σκυλόμαγκα να χορεύει και τρόμαξαν. Όμως, και έναν κυριούλη αν ενοχλήσεις στο βαλσάκι του, κι αυτός θα αντιδράσει. Το ζεϊμπέκικο δεν είναι γυναικείος χορός. Απαγορεύεται αυστηρώς σε γυναίκα να εκδηλώσει καημούς ενώπιον τρίτων· είναι προσβολή γι' αυτόν που τη συνοδεύει. Αν δεν είναι σε θέση να ανακουφίσει τον πόνο της, αυτό τον μειώνει ως άντρα και δεν μπορεί να το δεχτεί. Και στο μάτι δεν κολλάει. Μια γυναίκα δεν είναι μάγκας· είναι θηλυκό ή τίποτα. Κι ένας άντρας, πρώτα αρσενικό και μετά όλα τ' άλλα. Αυτό είναι το αρχέτυπο. Κι αν το εποικοδόμημα γέρνει καμιά φορά χαρωπά, η βάση μένει ακλόνητη. Εξαιρούνται οι γυναίκες μεγάλης ηλικίας που μπορεί να έχουν προσωπικά βάσανα: χηρεία ή πένθος για παιδιά. (Κι όμως είδα σπουδαίο ζεϊμπέκικο από δύο γυναίκες· τη Λιλή Ζωγράφου, που αυτοσχεδίαζε έχοντας αγκαλιάσει τον εαυτό της από τους ώμους με τα χέρια χιαστί σαν αρχαία τραγωδός· και μια νεαρή πουτάνα σε ένα καταγώγιο των Τρικάλων, πιο αυτεξούσια απ' όλους τους αρσενικούς εκεί μέσα.) Η μεγάλη ταραχή είναι οι χωρικοί. Σε πλατείες χωριών, με την ευκαιρία του τοπικού πανηγυριού ή άλλης γιορτής, κάτι καραμπουζουκλήδες ετεροδημότες χορεύουνε ζεϊμπέκικο στο χώμα· προφανώς για να δείξουνε στους συγχωριανούς τους πόσο μάγκες γίνανε στην πόλη. Οι άνθρωποι της υπαίθρου δεν έχουν μπει στο νόημα κι ούτε μπορούν να εννοήσουν. Τα δικά τους ζόρια είναι κυκλικά· έρχονται, περνάνε και ξαναέρχονται σαν τις εποχές του χρόνου. Δεν είναι όλη η ζωή ρημάδι. Γι' αυτό χορεύουν εξώστρεφα, κάνουν φούρλες, σηκώνουν το γόνατο ή όλο το πόδι, κοιτάνε τους γύρω αν τους προσέχουν, χαμογελάνε χορεύοντας. Μιλάνε με τον Θεό των βροχών και του ήλιου, όχι τον σκοτεινό Θεό του χαμόσπιτου και των καταγωγίων. Δεν γίνεται καν λόγος για το τσίρκο που χορεύει επιδεικτικά, σηκώνει τραπέζια με τα δόντια και ισορροπεί ποτήρια στο κεφάλι του. Ή τη φρικώδη καρικατούρα ζεϊμπέκικου που παρουσιάζουν οι χορευτές στις παλιές ελληνικές ταινίες και προσφάτως στα τηλεοπτικά σόου. Το ζεϊμπέκικο είναι κλειστός χορός, με οδύνη και εσωτερικότητα. Δεν απευθύνεται στους άλλους. Ο χορευτής δεν επικοινωνεί με το περιβάλλον. Περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, τον οποίο τοποθετεί στο κέντρο του κόσμου. Για πάρτη του καίγεται, για πάρτη του πονάει και δεν επιζητεί οίκτο από τους γύρω. Τα ψαλίδια, τα τινάγματα, οι ισορροπίες στο ένα πόδι είναι για τα πανηγύρια. Το πολύ να χτυπήσει το δάπεδο με το χέρι «ν' ανοίξει η γη να μπει». Και, όσο χορεύει, τόσο μαυρίζει. Πότε μ' ανοιχτά τα μπράτσα μεταρσιώνεται σε αϊτό που επιπίπτει κατά παντός υπεύθυνου για τα πάθη του και πότε σκύβει τσακισμένος σε ικεσία προς τη μοίρα και το θείο. Τα παλαμάκια που χτυπάνε οι φίλοι ή οι γκόμενες καλύτερα να λείπουν. Ο πόνος του άλλου δεν αποθεώνεται. Το πιο σωστό είναι να περιμένουν τον χορευτή να τελειώσει και να τον κεράσουν. Να πιούνε στην υγειά του· δηλαδή να του γιάνει ο καημός που τον έκανε να χορέψει. Ειπώθηκε πως το ζεϊμπέκικο σβήνει. Ο αρχαϊκός χορός της Θράκης που τον μετέφεραν οι ζεϊμπέκηδες στη Μικρά Ασία και τον επανέφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες του 1922 έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο· δεν έχει θέση σε μια νέα κοινωνία με άλλα αιτήματα και άλλες προτεραιότητες. Μπορεί και να γίνει έτσι.
Αν χαθούν η αδικία, ο έρωτας και ο πόνος· αν βρεθεί ένας άλλος τρόπος που οι άντρες θα μπορούν να εκφράζουν τα αισθήματά τους με τόση ομορφιά και ευγένεια, μπορεί να χαθεί και το ζεϊμπέκικο. Όμως βλέπεις μερικές φορές κάτι παλικάρια να γεμίζουν την πίστα με ήθος και λεβεντιά που σε κάνουν να ελπίζεις όχι απλώς για τον συγκεκριμένο χορό, αλλά για τον κόσμο ολόκληρο. ---------

• Ο μάγκας είναι άντρας σεμνός, καλοντυμένος και μοναχικός. Δεν είναι επιδεικτικό κουτσαβάκι και αλανιάρης. Όπως αναφέρεται και στο Μείζον Ελληνικό Λεξικό, «μάγκας: έξυπνος και με συμπεριφορά που ταιριάζει σε άντρα».

Ο Ζεϊμπέκικος ήταν καθαρά ανδρικός χορός, αργός και βαρύς που περιελάμβανε πολύ συχνά επίδειξη οπλομαχητικής.
Με την πάροδο του χρόνου ο ζεϊμπέκικος χορός διαφοροποιήθηκε διατηρώντας όμως τα βασικά του χαρακτηριστικά και πάνω απ’ όλα διατηρήθηκε ο μοναδικός και τόσο χαρακτηριστικός ρυθμός τα 9/8 που αναλύονται σε 2/8+2/8+2/8+3/8.
Για τον ζεϊμπέκικο αρκούν τέσσερα τετραγωνικά μέτρα δάπεδο στερεό και επίπεδο.
Ο ζεϊμπέκικος δεν έχει βήματα, γιατί είναι καθ’ ολοκληρία αυτοσχεδιασμός.Συνεπώς ο καθένας χορεύει τον εντελώς δικό του, ιδιαίτερο, ειδικό, ατομικό ζεϊμπέκικο. Κάθε χορευτής έχει τις δικές του φιγούρες, τσακίσματα, στροφές και τούμπες.
Υπάρχουν πεταχτοί ζεϊμπέκικοι κατάλληλοι για νέους. Ένας ζεϊμπέκικος αρκετά γρήγορος χορεύεται περιτρέχοντας, σχεδόν βαδίζοντας τον χώρο του χορού. Οι καθεαυτού μάγκες προτιμούν τον γιουρούκικο (βαρύς ζεϊμπέκικος) που τον χορεύουν σέρτικα σχεδόν ακίνητοι. Δεν είναι ο ρυθμός που κάνει να ξεχωρίζουν τα διάφορα είδη ζεϊμπέκικου, αλλά το ύφος. Ο ζεϊμπέκικος χορεύεται σύμφωνα με το σωματικό βάρος και την ηλικία του χορευτή.
Ο ζεϊμπέκικος χορεύεται ίσα κι ίσα με χέρια και πόδια, με τα χέρια σε στάση δεήσεως ή ικεσίας. Με ευκολία εναλλάσσονται οι φιγούρες, ο χορευτής σκύβει, ο χορευτής περιστρέφεται στο ένα πόδι, ο χορευτής δήθεν πέφτει, ο χορευτής σηκώνεται, ο χορευτής χάνει το ρυθμό και τον ξαναβρίσκει, ο χορευτής τινάζεται, ο χορευτής χτυπάει με την παλάμη του τις φτέρνες του, ο χορευτής κάνει τον μεθυσμένο.
Αποκλείεται ένας μάγκας να χορέψει χωρίς μεράκι ή νηστικός από πιοτό, κι όταν ενώ χορεύει του πέσουν από τις τσέπες πράγματα αποκλείεται να σκύψει για να τα μάζεψει.
Ο χορευτής του ζεϊμπέκικου συνήθως έχει τσιγάρο στα χείλη, γαρίφαλο στο αυτί και συννεφιά στα μάτια.

«Με το κεφάλι σκυμμένο, το ένα χέρι διπλωμένο πίσω στη μέση και το άλλο να κρατάει κομπολόι, ο πατέρας κινιόταν αργά, με βαριά, μελετημένα βήματα. (...) Λικνιζόταν δίνοντας την εντύπωση του μεθυσμένου. Εγερνε από τη μια πλευρά στην άλλη, σαν να επρόκειτο να πέσει. Εκανε μια στροφή κι ύστερα έσκυψε και χτύπησε την παλάμη του κάτω, σαν να άλειφε το πάτωμα με βούτυρο, μπρος πίσω (...) Οι κινήσεις του βάρυναν, σήκωσε το δεξί του πόδι και χαστούκισε με δύναμη και αυστηρότητα το τακούνι του παπουτσιού του».
Στα μάτια του μικρού Νίκου Παπανδρέου η χορευτική τελετουργία που πραγματοποιούσε ο πατέρας του εκείνο το βράδυ στον Καναδά ήταν ακατανόητη. Χρόνια αργότερα, όταν πια είχε καταλάβει αποτύπωσε στο βιβλίο του «Δέκα Μύθοι και μια Ιστορία» και αυτό το στιγμιότυπο, περιγράφοντας ταυτόχρονα ένα από τα διασημότερα ζεϊμπέκικα που γνώρισε η Ελλάδα: το ζεϊμπέκικο του Ανδρέα. Πόσα άλλαξαν από τότε...

«Μάγκες στην άκρη, χορεύει η μικρή/στο ζεϊμπεκάκι την άκρη της θα βρει». Η κατάληξη «-άκι» που χρησιμοποιεί η Χαρούλα Αλεξίου στο τραγούδι από το δίσκο της «Το παιχνίδι της αγάπης», δεν αμβλύνει το αποτέλεσμα. Οι μάγκες στην άκρη; Και μάλιστα για να χορέψει η μικρή;
Μερικά χρόνια πριν κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο. Τώρα δεν χρειάζεται να το φανταστεί κανείς. Το βλέπει κάθε βράδυ στις αθηναϊκές πίστες και στα πάλκα όπου γυναίκες ρίχνουν τις βόλτες τους και άνδρες δεν διστάζουν καθόλου να λυγίσουν τη μέση τους. Χάλασε ο κόσμος; Απελευθερώθηκε; Εκτροχιάστηκε; Εκδημοκρατίστηκε;

Ο κόσμος άλλαξε. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Κι αρκεί η αναφορά του Ηλία Πετρόπουλου από «Τα Μικρά Ρεμπέτικα» για να το επιβεβαιώσει: «ο ζεϊμπέκικος χορεύεται από ένα άτομο. Ο κάθε μάγκας χορεύει με δικό του τρόπο, εντελώς προσωπικό. Ο χορευτής του ζεϊμπέκικου χορεύει κοιτάζοντας τη γη. Το πρόσωπό του είναι αγέλαστο, σχεδόν απειλητικό. Οταν η ορχήστρα παίζει ζεϊμπέκικο στην πίστα χορεύει μόνο ένας μάγκας... Γυναίκα να χορεύει ζεϊμπέκικο ήταν πρωτοφανές σκάνδαλο. Και το θέαμα αυτό γινόταν αιτία φονικών καβγάδων. Μόνο οι πόρνες χορεύανε ζεϊμπέκικο...»

Γυναίκα και ζεϊμπέκικο ήταν ένα ταμπού. Κάποιες τόλμησαν να το ξεπεράσουν. Δεν ήταν, όμως, όλες σαν τη Λιλή Ζωγράφου που χόρευε ζεϊμπέκικο στη Μπέλλου.
Αλλες, το 'καναν για τις ανάγκες μίας ταινίας. Η Μαίρη Χρονοπούλου ταυτίστηκε στον ελληνικό κινηματογράφο με το γυναικείο ( ; ) ζεϊμπέκικο. Κι όμως η ίδια ξεκαθάρισε κάποτε μιλώντας στην τηλεόραση: «υπάρχουν δυο πράγματα που δεν μου αρέσει να βλέπω να τα κάνει γυναίκα. Το ένα είναι να χορεύει ζεϊμπέκικο και το άλλο να απαγγέλει Καβάφη».
«Πήραν θάρρος εκείνες ή μαλακώσαμε εμείς; », αναρωτιέται σε μία συνέντευξή του ο Δημήτρης Μητροπάνος, τονίζοντας πώς «ναι, είναι πιο ανδρικό είδος το ζεϊμπέκικο». Ισως γι' αυτό κι ο Μανώλης Μητσιάς μιλώντας στην «Κ.Ε.» είχε πει πώς «το ζεϊμπέκικο θέλει μαγκιά που λείπει σήμερα.

Το τσιφτετέλι ίσως να'ναι πιο πολύ ο εκφραστής της σημερινής κοινωνίας».Εκλείπουν οι άνδρες ή εκλείπουν οι (περιχαρακωμένοι) ρόλοι; Μάλλον το δεύτερο. Η αντιστροφή των χορευτικών στερεοτύπων είναι ασφαλώς μία ακόμα απόδειξη της διάχυσης των ρόλων στη σύγχρονη κοινωνία. Eίναι και δείγμα μιάς αμβλυμένης αντίληψης περί αξιοπρέπειας; Δεν είναι κακό να διασκεδάζουμε με τον εαυτό μας, ξεπερνώντας την αυστηρότητα άλλων εποχών.

Που σημαίνει ότι υπάρχουν άνδρες που χορεύουν χωρίς ρυθμό και ψυχή ζεϊμπέκικο, όπως υπάρχουν και γυναίκες. Οι τελευταίες πάντως, δεινές ή λιγότερο καλές στις ζεϊμπεκιές, αυξάνονται και πληθύνονται.
«Οταν μία γυναίκα χορεύει καλό ζεϊμπέκικο μιμείται τις κινήσεις ενός άνδρα. Το ίδιο κι ένας άνδρας που χορεύει τσιφτετέλι», λέει ο Νίκος Παπάζογλου που συνεχίζει , «θόλωσαν τα σύνορα ανάμεσα στα φύλα. Γκρεμίστηκαν άχρηστα χωρίσματα...».

Εστω κι αν γι' αυτά τα χωρίσματα άστραφταν κάποτε οι κάμες...

Κι αν κάποιο βράδυ, με τύχεις κάπου να ' ρίχνω τη ζεϊμπεκιά μου' θα δεις πως δεν χορεύω, τη ψυχή μου αφήνω να περιστρέφεται
σε ρυθμό 9/8.Δεν ξέρω καν αν με κοιτάς εκείνη την ώρα, δεν με νοιάζει καν αν σ΄αρέσει ο χορος μου. Για μένα χορεύω φίλε μου
και νιώθω την ψυχή και την καρδιά μου ελεύθερη μετά.**

**Ο μοναχικός θρήνος:
Το ζεϊμπέκικο είναι σαν το «Πάτερ Ημών». Τα είπες όλα με τη μία
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

Το ζεϊμπέκικο δύσκολα χορεύεται. Δεν έχει βήματα· είναι ιερατικός χορός με εσωτερική ένταση και νόημα που ο χορευτής οφείλει να το γνωρίζει και να το σέβεται. Είναι η σωματική έκφραση της ήττας. Η απελπισία της ζωής. Το ανεκπλήρωτο όνειρο. Είναι το «δεν τα βγάζω πέρα». Το κακό που βλέπεις να έρχεται. Το παράπονο των ψυχών που δεν προσαρμόστηκαν στην τάξη των άλλων. Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται ποτέ στην ψύχρα ει μη μόνον ως κούφια επίδειξη. Ο χορευτής πρέπει πρώτα «να γίνει», να φτιάξει κεφάλι με ποτά και όργανα, για να ανέβουν στην επιφάνεια αυτά που τον τρώνε. Η περιγραφή της προετοιμασίας είναι σαφής: Παίξε, Χρήστο, το μπουζούκι, ρίξε μια γλυκιά πενιά, σαν γεμίσω το κεφάλι, γύρνα το στη ζεϊμπεκιά. (Τσέτσης) Ο αληθινός άντρας δεν ντρέπεται να φανερώσει τον πόνο ή την αδυναμία του· αγνοεί τις κοινωνικές συμβάσεις και τον ρηχό καθωσπρεπισμό. Συμπάσχει με τον στίχο ο οποίος εκφράζει σε κάποιον βαθμό την προσωπική του περίπτωση, γι' αυτό επιλέγει το τραγούδι που θα χορέψει και αυτοσχεδιάζει σε πολύ μικρό χώρο ταπεινά και με αξιοπρέπεια. Δεν σαλτάρει ασύστολα δεξιά κι αριστερά· βρίσκεται σε κατάνυξη. Η πιο κατάλληλη στιγμή για να φέρει μια μαύρη βόλτα είναι η στιγμή της μουσικής γέφυρας, εκεί που και ο τραγουδιστής ανασαίνει. Ο σωστός χορεύει άπαξ· δεν μονοπωλεί την πίστα. Το ζεϊμπέκικο είναι σαν το «Πάτερ Ημών». Τα είπες όλα με τη μία. Τα μεγάλα ζεϊμπέκικα είναι βαριά, θανατερά: Ίσως αύριο χτυπήσει πικραμένα του θανάτου η καμπάνα και για μένα. (Τσιτσάνης) Τι πάθος ατελείωτο που είναι το δικό μου, όλοι να θέλουν τη ζωή κι εγώ το θάνατό μου. (Βαμβακάρης) Το ζεϊμπέκικο δεν σε κάνει μάγκα*· πρέπει να είσαι για να το χορέψεις. Οι τσιχλίμαγκες με το τζελ που πατάνε ομαδικά σταφύλια στην πίστα εκφράζουν ακριβώς το χάος που διευθετεί η εσωτερική αυστηρότητα και το μέτρο του ζεϊμπέκικου. Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται σε οικογενειακές εξόδους ή γιορτές στο σπίτι· απάδει προς το πνεύμα. Πόσο μάλλον όταν υπάρχουν κουτσούβελα που κυκλοφορούν τριγύρω παντελώς αναίσθητα. Είναι χορός μοναχικός. Όταν το μνήμα χάσκει στα πόδια σου, ο τόπος δεν σηκώνει άλλον. Είναι προσβολή να ενοχλήσει μια ξένη κι απρόσκλητη παρουσία. Γι' αυτό κάποιοι ανίδεοι αριστεροί διανοούμενοι ερμήνευσαν την επιβεβλημένη ερημία του χορού με τα δικά τους φοβικά σύνδρομα· αποκάλεσαν το ζεϊμπέκικο «εξουσιαστικό χορό», που περιέχει, δήθεν, μια «αόρατη απειλή». Είδαν, φαίνεται, κάποιον σκυλόμαγκα να χορεύει και τρόμαξαν. Όμως, και έναν κυριούλη αν ενοχλήσεις στο βαλσάκι του, κι αυτός θα αντιδράσει. Το ζεϊμπέκικο δεν είναι γυναικείος χορός. Απαγορεύεται αυστηρώς σε γυναίκα να εκδηλώσει καημούς ενώπιον τρίτων· είναι προσβολή γι' αυτόν που τη συνοδεύει. Αν δεν είναι σε θέση να ανακουφίσει τον πόνο της, αυτό τον μειώνει ως άντρα και δεν μπορεί να το δεχτεί. Και στο μάτι δεν κολλάει. Μια γυναίκα δεν είναι μάγκας· είναι θηλυκό ή τίποτα. Κι ένας άντρας, πρώτα αρσενικό και μετά όλα τ' άλλα. Αυτό είναι το αρχέτυπο. Κι αν το εποικοδόμημα γέρνει καμιά φορά χαρωπά, η βάση μένει ακλόνητη. Εξαιρούνται οι γυναίκες μεγάλης ηλικίας που μπορεί να έχουν προσωπικά βάσανα: χηρεία ή πένθος για παιδιά. (Κι όμως είδα σπουδαίο ζεϊμπέκικο από δύο γυναίκες· τη Λιλή Ζωγράφου, που αυτοσχεδίαζε έχοντας αγκαλιάσει τον εαυτό της από τους ώμους με τα χέρια χιαστί σαν αρχαία τραγωδός· και μια νεαρή πουτάνα σε ένα καταγώγιο των Τρικάλων, πιο αυτεξούσια απ' όλους τους αρσενικούς εκεί μέσα.) Η μεγάλη ταραχή είναι οι χωρικοί. Σε πλατείες χωριών, με την ευκαιρία του τοπικού πανηγυριού ή άλλης γιορτής, κάτι καραμπουζουκλήδες ετεροδημότες χορεύουνε ζεϊμπέκικο στο χώμα· προφανώς για να δείξουνε στους συγχωριανούς τους πόσο μάγκες γίνανε στην πόλη. Οι άνθρωποι της υπαίθρου δεν έχουν μπει στο νόημα κι ούτε μπορούν να εννοήσουν. Τα δικά τους ζόρια είναι κυκλικά· έρχονται, περνάνε και ξαναέρχονται σαν τις εποχές του χρόνου. Δεν είναι όλη η ζωή ρημάδι. Γι' αυτό χορεύουν εξώστρεφα, κάνουν φούρλες, σηκώνουν το γόνατο ή όλο το πόδι, κοιτάνε τους γύρω αν τους προσέχουν, χαμογελάνε χορεύοντας. Μιλάνε με τον Θεό των βροχών και του ήλιου, όχι τον σκοτεινό Θεό του χαμόσπιτου και των καταγωγίων. Δεν γίνεται καν λόγος για το τσίρκο που χορεύει επιδεικτικά, σηκώνει τραπέζια με τα δόντια και ισορροπεί ποτήρια στο κεφάλι του. Ή τη φρικώδη καρικατούρα ζεϊμπέκικου που παρουσιάζουν οι χορευτές στις παλιές ελληνικές ταινίες και προσφάτως στα τηλεοπτικά σόου. Το ζεϊμπέκικο είναι κλειστός χορός, με οδύνη και εσωτερικότητα. Δεν απευθύνεται στους άλλους. Ο χορευτής δεν επικοινωνεί με το περιβάλλον. Περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, τον οποίο τοποθετεί στο κέντρο του κόσμου. Για πάρτη του καίγεται, για πάρτη του πονάει και δεν επιζητεί οίκτο από τους γύρω. Τα ψαλίδια, τα τινάγματα, οι ισορροπίες στο ένα πόδι είναι για τα πανηγύρια. Το πολύ να χτυπήσει το δάπεδο με το χέρι «ν' ανοίξει η γη να μπει». Και, όσο χορεύει, τόσο μαυρίζει. Πότε μ' ανοιχτά τα μπράτσα μεταρσιώνεται σε αϊτό που επιπίπτει κατά παντός υπεύθυνου για τα πάθη του και πότε σκύβει τσακισμένος σε ικεσία προς τη μοίρα και το θείο. Τα παλαμάκια που χτυπάνε οι φίλοι ή οι γκόμενες καλύτερα να λείπουν. Ο πόνος του άλλου δεν αποθεώνεται. Το πιο σωστό είναι να περιμένουν τον χορευτή να τελειώσει και να τον κεράσουν. Να πιούνε στην υγειά του· δηλαδή να του γιάνει ο καημός που τον έκανε να χορέψει. Ειπώθηκε πως το ζεϊμπέκικο σβήνει. Ο αρχαϊκός χορός της Θράκης που τον μετέφεραν οι ζεϊμπέκηδες στη Μικρά Ασία και τον επανέφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες του 1922 έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο· δεν έχει θέση σε μια νέα κοινωνία με άλλα αιτήματα και άλλες προτεραιότητες. Μπορεί και να γίνει έτσι.
Αν χαθούν η αδικία, ο έρωτας και ο πόνος· αν βρεθεί ένας άλλος τρόπος που οι άντρες θα μπορούν να εκφράζουν τα αισθήματά τους με τόση ομορφιά και ευγένεια, μπορεί να χαθεί και το ζεϊμπέκικο. Όμως βλέπεις μερικές φορές κάτι παλικάρια να γεμίζουν την πίστα με ήθος και λεβεντιά που σε κάνουν να ελπίζεις όχι απλώς για τον συγκεκριμένο χορό, αλλά για τον κόσμο ολόκληρο. ---------

• Ο μάγκας είναι άντρας σεμνός, καλοντυμένος και μοναχικός. Δεν είναι επιδεικτικό κουτσαβάκι και αλανιάρης. Όπως αναφέρεται και στο Μείζον Ελληνικό Λεξικό, «μάγκας: έξυπνος και με συμπεριφορά που ταιριάζει σε άντρα».

Ο Ζεϊμπέκικος ήταν καθαρά ανδρικός χορός, αργός και βαρύς που περιελάμβανε πολύ συχνά επίδειξη οπλομαχητικής.
Με την πάροδο του χρόνου ο ζεϊμπέκικος χορός διαφοροποιήθηκε διατηρώντας όμως τα βασικά του χαρακτηριστικά και πάνω απ’ όλα διατηρήθηκε ο μοναδικός και τόσο χαρακτηριστικός ρυθμός τα 9/8 που αναλύονται σε 2/8+2/8+2/8+3/8.
Για τον ζεϊμπέκικο αρκούν τέσσερα τετραγωνικά μέτρα δάπεδο στερεό και επίπεδο.
Ο ζεϊμπέκικος δεν έχει βήματα, γιατί είναι καθ’ ολοκληρία αυτοσχεδιασμός.Συνεπώς ο καθένας χορεύει τον εντελώς δικό του, ιδιαίτερο, ειδικό, ατομικό ζεϊμπέκικο. Κάθε χορευτής έχει τις δικές του φιγούρες, τσακίσματα, στροφές και τούμπες.
Υπάρχουν πεταχτοί ζεϊμπέκικοι κατάλληλοι για νέους. Ένας ζεϊμπέκικος αρκετά γρήγορος χορεύεται περιτρέχοντας, σχεδόν βαδίζοντας τον χώρο του χορού. Οι καθεαυτού μάγκες προτιμούν τον γιουρούκικο (βαρύς ζεϊμπέκικος) που τον χορεύουν σέρτικα σχεδόν ακίνητοι. Δεν είναι ο ρυθμός που κάνει να ξεχωρίζουν τα διάφορα είδη ζεϊμπέκικου, αλλά το ύφος. Ο ζεϊμπέκικος χορεύεται σύμφωνα με το σωματικό βάρος και την ηλικία του χορευτή.
Ο ζεϊμπέκικος χορεύεται ίσα κι ίσα με χέρια και πόδια, με τα χέρια σε στάση δεήσεως ή ικεσίας. Με ευκολία εναλλάσσονται οι φιγούρες, ο χορευτής σκύβει, ο χορευτής περιστρέφεται στο ένα πόδι, ο χορευτής δήθεν πέφτει, ο χορευτής σηκώνεται, ο χορευτής χάνει το ρυθμό και τον ξαναβρίσκει, ο χορευτής τινάζεται, ο χορευτής χτυπάει με την παλάμη του τις φτέρνες του, ο χορευτής κάνει τον μεθυσμένο.
Αποκλείεται ένας μάγκας να χορέψει χωρίς μεράκι ή νηστικός από πιοτό, κι όταν ενώ χορεύει του πέσουν από τις τσέπες πράγματα αποκλείεται να σκύψει για να τα μάζεψει.
Ο χορευτής του ζεϊμπέκικου συνήθως έχει τσιγάρο στα χείλη, γαρίφαλο στο αυτί και συννεφιά στα μάτια.

«Με το κεφάλι σκυμμένο, το ένα χέρι διπλωμένο πίσω στη μέση και το άλλο να κρατάει κομπολόι, ο πατέρας κινιόταν αργά, με βαριά, μελετημένα βήματα. (...) Λικνιζόταν δίνοντας την εντύπωση του μεθυσμένου. Εγερνε από τη μια πλευρά στην άλλη, σαν να επρόκειτο να πέσει. Εκανε μια στροφή κι ύστερα έσκυψε και χτύπησε την παλάμη του κάτω, σαν να άλειφε το πάτωμα με βούτυρο, μπρος πίσω (...) Οι κινήσεις του βάρυναν, σήκωσε το δεξί του πόδι και χαστούκισε με δύναμη και αυστηρότητα το τακούνι του παπουτσιού του».
Στα μάτια του μικρού Νίκου Παπανδρέου η χορευτική τελετουργία που πραγματοποιούσε ο πατέρας του εκείνο το βράδυ στον Καναδά ήταν ακατανόητη. Χρόνια αργότερα, όταν πια είχε καταλάβει αποτύπωσε στο βιβλίο του «Δέκα Μύθοι και μια Ιστορία» και αυτό το στιγμιότυπο, περιγράφοντας ταυτόχρονα ένα από τα διασημότερα ζεϊμπέκικα που γνώρισε η Ελλάδα: το ζεϊμπέκικο του Ανδρέα. Πόσα άλλαξαν από τότε...

«Μάγκες στην άκρη, χορεύει η μικρή/στο ζεϊμπεκάκι την άκρη της θα βρει». Η κατάληξη «-άκι» που χρησιμοποιεί η Χαρούλα Αλεξίου στο τραγούδι από το δίσκο της «Το παιχνίδι της αγάπης», δεν αμβλύνει το αποτέλεσμα. Οι μάγκες στην άκρη; Και μάλιστα για να χορέψει η μικρή;
Μερικά χρόνια πριν κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο. Τώρα δεν χρειάζεται να το φανταστεί κανείς. Το βλέπει κάθε βράδυ στις αθηναϊκές πίστες και στα πάλκα όπου γυναίκες ρίχνουν τις βόλτες τους και άνδρες δεν διστάζουν καθόλου να λυγίσουν τη μέση τους. Χάλασε ο κόσμος; Απελευθερώθηκε; Εκτροχιάστηκε; Εκδημοκρατίστηκε;

Ο κόσμος άλλαξε. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Κι αρκεί η αναφορά του Ηλία Πετρόπουλου από «Τα Μικρά Ρεμπέτικα» για να το επιβεβαιώσει: «ο ζεϊμπέκικος χορεύεται από ένα άτομο. Ο κάθε μάγκας χορεύει με δικό του τρόπο, εντελώς προσωπικό. Ο χορευτής του ζεϊμπέκικου χορεύει κοιτάζοντας τη γη. Το πρόσωπό του είναι αγέλαστο, σχεδόν απειλητικό. Οταν η ορχήστρα παίζει ζεϊμπέκικο στην πίστα χορεύει μόνο ένας μάγκας... Γυναίκα να χορεύει ζεϊμπέκικο ήταν πρωτοφανές σκάνδαλο. Και το θέαμα αυτό γινόταν αιτία φονικών καβγάδων. Μόνο οι πόρνες χορεύανε ζεϊμπέκικο...»

Γυναίκα και ζεϊμπέκικο ήταν ένα ταμπού. Κάποιες τόλμησαν να το ξεπεράσουν. Δεν ήταν, όμως, όλες σαν τη Λιλή Ζωγράφου που χόρευε ζεϊμπέκικο στη Μπέλλου.
Αλλες, το 'καναν για τις ανάγκες μίας ταινίας. Η Μαίρη Χρονοπούλου ταυτίστηκε στον ελληνικό κινηματογράφο με το γυναικείο ( ; ) ζεϊμπέκικο. Κι όμως η ίδια ξεκαθάρισε κάποτε μιλώντας στην τηλεόραση: «υπάρχουν δυο πράγματα που δεν μου αρέσει να βλέπω να τα κάνει γυναίκα. Το ένα είναι να χορεύει ζεϊμπέκικο και το άλλο να απαγγέλει Καβάφη».
«Πήραν θάρρος εκείνες ή μαλακώσαμε εμείς; », αναρωτιέται σε μία συνέντευξή του ο Δημήτρης Μητροπάνος, τονίζοντας πώς «ναι, είναι πιο ανδρικό είδος το ζεϊμπέκικο». Ισως γι' αυτό κι ο Μανώλης Μητσιάς μιλώντας στην «Κ.Ε.» είχε πει πώς «το ζεϊμπέκικο θέλει μαγκιά που λείπει σήμερα.

Το τσιφτετέλι ίσως να'ναι πιο πολύ ο εκφραστής της σημερινής κοινωνίας».Εκλείπουν οι άνδρες ή εκλείπουν οι (περιχαρακωμένοι) ρόλοι; Μάλλον το δεύτερο. Η αντιστροφή των χορευτικών στερεοτύπων είναι ασφαλώς μία ακόμα απόδειξη της διάχυσης των ρόλων στη σύγχρονη κοινωνία. Eίναι και δείγμα μιάς αμβλυμένης αντίληψης περί αξιοπρέπειας; Δεν είναι κακό να διασκεδάζουμε με τον εαυτό μας, ξεπερνώντας την αυστηρότητα άλλων εποχών.

Που σημαίνει ότι υπάρχουν άνδρες που χορεύουν χωρίς ρυθμό και ψυχή ζεϊμπέκικο, όπως υπάρχουν και γυναίκες. Οι τελευταίες πάντως, δεινές ή λιγότερο καλές στις ζεϊμπεκιές, αυξάνονται και πληθύνονται.
«Οταν μία γυναίκα χορεύει καλό ζεϊμπέκικο μιμείται τις κινήσεις ενός άνδρα. Το ίδιο κι ένας άνδρας που χορεύει τσιφτετέλι», λέει ο Νίκος Παπάζογλου που συνεχίζει , «θόλωσαν τα σύνορα ανάμεσα στα φύλα. Γκρεμίστηκαν άχρηστα χωρίσματα...».

Εστω κι αν γι' αυτά τα χωρίσματα άστραφταν κάποτε οι κάμες...

Κι αν κάποιο βράδυ, με τύχεις κάπου να ' ρίχνω τη ζεϊμπεκιά μου' θα δεις πως δεν χορεύω, τη ψυχή μου αφήνω να περιστρέφεται
σε ρυθμό 9/8.Δεν ξέρω καν αν με κοιτάς εκείνη την ώρα, δεν με νοιάζει καν αν σ΄αρέσει ο χορος μου. Για μένα χορεύω φίλε μου
και νιώθω την ψυχή και την καρδιά μου ελεύθερη μετά.**